Obrzęk limfatyczny (chłonny) jest obrzękiem skóry i tkanki podskórnej spowodowanym przez limfę (chłonkę), która gromadzi się w przestrzeniach międzykomórkowych. Związany jest ściśle ze zmianami patologicznymi naczyń chłonnych prowadzących do niedrożności, a także niedorozwoju czy też zniszczenia naczyń. Czym objawia się to schorzenie i jak je leczyć?
Zadaniem naczyń chłonnych jest transportowanie chłonki z tkanek do układu krążenia. W przypadku ich uszkodzenia dochodzi do przedostania się chłonki do tkanek, gdzie ulega ona akumulacji. W wyniku tego powstają zmiany obrzękowe. Na początku są one odwracalne i najczęściej ustępują podczas leczenia. Jednak w sytuacji, gdy obrzęk utrzymuje się przez dłuższy czas, zaburzenia mogą się pogłębić i uniemożliwić przywrócenie prawidłowego stanu naczyń. Obrzęk limfatyczny najczęściej dotyczy dolnych i górnych kończyn.
Możemy wyróżnić dwa następujące rodzaje obrzęków limfatycznych:
- obrzęk limfatyczny pierwotny – powstaje w wypadku nieprawidłowo wykształconych naczyń chłonnych. Najczęściej dotyka kobiet;
- obrzęk limfatyczny wtórny – powstaje po upadkach, zakażeniach, zabiegach chirurgicznych czy z powodu obecności guzów nowotworowych.
Warto pamiętać, iż każdy obrzęk limfatyczny występujący u dorosłej osoby powinien nakłonić do szukania zmian nowotworowych, które często leżą u jego podłoża.
Przyczyny obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny może wystąpić jako następstwo uszkodzeń naczyń chłonnych. Czynników jest wiele:
- wrodzone – związane z zaburzeniami rozwojowymi lub niedorozwojem naczyń chłonnych. Obecnie nie wiadomo, co jest przyczyną tych zaburzeń. Występujące obrzęki mogą jednak czasami być jednym z objawów: choroby Milroya, zespołu Turnera, zespołu Proteusza;
- pozapalne – stan zapalny może objąć naczynia chłonne podczas zapalenia skóry wywołanego owrzodzeniem, ugryzieniem, ukąszeniem czy też urazem fizycznym;
- nowotworowe – nowotwór może mieścić się w samym układzie chłonnym (np. węzłach chłonnych) lub w innym narządzie. Wówczas może dochodzić do uciskania sąsiadujących naczyń limfatycznych i w rezultacie do ich niedrożności;
- jatrogenne – będące powikłaniem po różnych procedurach medycznych np. operacji nowotworów czy radioterapii;
- przewlekła niewydolność żylna – może prowadzić do powstawania mieszanych obrzęków żylno-limfatycznych;
- choroby tkanki łącznej – obrzęki mogą występować podczas twardziny układowej oraz tłuszczycowego i reumatoidalnego zapalenia stawów;
- pasożyty – najczęściej wiąże się z filariozą wywołaną przez nicienie;
- pourazowe – zdarza się, iż obrzęk powstaje po urazie kończyny, podczas którego został uszkodzony układ chłonny.
Objawy obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny może objawiać się:
- uczuciem ciężkości zajętych kończyn;
- przyrostem objętości zajętych kończyn. Można wyróżnić mały przyrost (>20%), średni (20-40%) i duży (40%<);
- bladą skórą;
- obrzękiem zniekształcającym palce;
- głębokimi poprzecznymi bruzdami na palcach;
- zmianami pęcherzykowymi na skórze;
- zanikiem fałdu, który oddziela palce od śródstopia;
- skłonnościami do zakażeń grzybiczych i bakteryjnych;
- zaburzeniami emocjonalnymi i psychicznymi;
- bolesnością.
Leczenie obrzęku limfatycznego
Jeżeli obrzęk limfatyczny pojawił się wskutek występowania innej choroby, to priorytetem jest leczenie pierwotnej choroby. Rodzaj terapii obrzęku limfatycznego zależy od tego, jak bardzo zaawansowane są zmiany chorobowe. Możemy wyróżnić dwie metody postępowania: leczenie zachowawcze i operacyjne.
Leczenie zachowawcze
Leczenie zachowawcze może przynieść rezultaty w przypadku, gdy choroba nie doprowadziła jeszcze do znacznego pogrubienia i stwardnienia skóry. Takie leczenie może rozpocząć sama osoba chora.
Przede wszystkim należy stronić od długotrwałego przebywania w jednej pozycji stojącej lub siedzącej tak jak w przypadku profilaktyki przeciwżylakowej. Ponadto należy unikać urazów, które mogą nasilać uszkodzenie naczyń chłonnych. Warto także dbać o higienę skóry. Leczenie zachowawcze może również wiązać się z fizjoterapią. Dobrym zabiegiem jest manualny drenaż limfatyczny, czyli masaż mający za zadanie ułatwić przepływ chłonki przez zajęte naczynia i zredukować obrzęk. Innym sposobem jest bandażowanie uciskowe (kompresyjne). Polega ono na wywarciu odpowiedniego ucisku na chorą kończynę. W tym celu najczęściej wykorzystuje się produkty uciskowe płaskodziane, które mają za zadanie zmniejszyć obrzęk, obniżyć ciśnienie żylne oraz zmniejszyć obciążenie limfatyczne, a także zwiększyć produkcję limfy i zdolność jej transportowania. Warto zastosować także terapię ruchem, czyli kinezyterapię, która dzięki rytmicznemu uciskowi mięśni na chore naczynia, co ma miejsce podczas aktywności fizycznej, ułatwia przepływ limfy.
Leczenie operacyjne
W przypadku, gdy leczenie zachowawcze jest nieskuteczne, trzeba podjąć poważniejsze kroki w postaci leczenia operacyjnego. Wskazaniem ku temu może być obrzęk:
- kończyny, który znacznie zaburza jej funkcje;
- w okolicach głowy, który utrudnia widzenie;
- w okolicach narządów płciowych, który utrudnia oddawanie moczu.
Zabieg może wiązać się z usunięciem nadmiaru skóry i niestety niesie ze sobą ryzyko martwicy.
Obrzęk limfatyczny – konieczna wizyta u lekarza
Obrzęk limfatyczny jest postępującą i bardzo poważną chorobą, której nie wolno bagatelizować. Każdy z wyżej wymienionych objawów powinien zatem skłonić do wizyty u lekarza. Im wcześniej wdrożone zostanie leczenie, tym większe prawdopodobieństwo wyzdrowienia czy zwolnienia progresji choroby i poprawienia tym samym komfortu życia.
