Zakrzepica żylna, w pełnym brzmieniu żylna choroba zakrzepowo — zatorowa (ŻChZZ) jest traktowana jako poważny interdyscyplinarny problem kliniczny. Wysoka i wciąż rosnąca zachorowalność w Polce wynosząca statystycznie około 70 tys. osób rocznie sprawia, że coraz większy nacisk kładzie się na działania profilaktyczne, zachowawcze, a także informacyjne.
Zakrzepica żylna
Choroba w większości dotyczy układu żył głębokich zlokalizowanych w kończynach dolnych z umiejscowieniem w okolicach żył goleni. Nie jest to choroba nowa, wprost przeciwnie już 1856 roku Virchow przygotował analizę, w której wymieniał warunki naczyniowe, które mogą doprowadzić do zakrzepu zwanego później triadą Virchowa. Według jego opisu zmiany w śródbłonku, a więc świetle naczynia to jedna z przyczyn, do których dołącza się zwolnienie przepływu krwi i związane z nią zmiany jakościowe dotyczące płytek krwi oraz osoczowych czynników krzepnięcia i fibrolizy.
Zakrzepica żył głębokich jest problemem pierwotnym, nie mniej może pojawić się jako jednostka wtórna będąca wynikiem powikłania zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych. Pojawiające się w świetle naczyń zakrzepy w ogromny sposób zmieniają warunki hemodynamiczne, co w konsekwencji może zmierzać ku pojawieniu się zmian wstecznych w ścianie żylnej.
Bezspornie należy zwrócić uwagę na powiązanie żylnej choroby zakrzepowo — zatorowej ze śmiertelnym zatorem tętnicy płucnej (ZTP), który jest powikłaniem pojawiającym się w wyniku przemieszczenia się skrzepliny z żył obwodowych do tętnicy krążenia płucnego. ZTP jest jedną z najczęstszych przyczyn nagłych zgonów u pacjentów diagnozowanych z ŻChZZ. Podawanie leków przeciwzakrzepowych zapobiega pojawieniu się zatorowości płucnej i tym samym zmniejsza śmiertelność aż o 22%.
Nieleczona zakrzepica jest jedną z najgroźniejszych chorób, której powikłaniami są: zatorowość tętnicy płucnej, zespół pozakrzepowy, przewlekła choroba żylna kończyn dolnych. Wyniki badań klinicznych, jak i zmniejszenie wystąpienia wymienionych powikłań są dowodem na zasadność wdrożenia i stosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej u pacjentów chirurgicznych, jak również u osób znajdujących się w grupie ryzyka wystąpienia zakrzepicy.
Ryzyko zakrzepicy
Żylna choroba zakrzepowo — zatorowa w większości dotyka osoby otyłe i palaczy tytoniu. Czynnikami istotnie zwiększającymi ryzyko wystąpienia ŻChZZ, jak również ZTP są choroby nowotworowe, urazy wielonarządowe i ortopedyczne, operacje, oparzenia, a także długotrwałe unieruchomienie, ciążą, hormonalne środki antykoncepcyjne. Zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia choroby jest związane także z niewydolnością serca, niewydolnością oddechową, nieswoistą chorobą zapalną jelit, trombofilią i żylakami kończyn dolnych. Badania epidemiologiczne wskazują, że większym ryzykiem są obciążone osoby z nowotworem złośliwym niż z chorymi nieonkologiczne, którzy są poddawani tym samym zabiegom chirurgicznym.
Trzeba także zwrócić uwagę, że wzrost zachorowania na zatorowość wzrasta z wiekiem. O wiele więcej zachorowań obserwuje się u osób pomiędzy 40. a 65. rokiem życia.
Wielowymiarowe leczenie zakrzepicy żył głębokich
Mając na uwadze złożoność problemu, leczenie zakrzepicy żył głębokich jest dostosowana do pacjenta pod kątem ogólnego stanu zdrowia. Nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań, inwalidztwa oraz nagłej śmierci. Pełne leczenie zakrzepicy dzieli się na konkretne etapy, mianowicie leczenie tzw. ostrej fazy i leczenie przedłużone.
Leczenie ostrej fazy ma na celu powstrzymanie dalszego wzrostu zakrzepu i zablokowanie ryzyka pojawienia się zatorowości płucnej. Poza tym, na tym etapie skupia się na zmniejszeniu dolegliwości. Z kolei leczenie przedłużone ma zapobiegać nawrotom zatorowości, jak również wykluczać możliwość pojawienia się zespołu pozakrzepowego.
Leczenie farmakologiczne żylnej choroby zakrzepowo — zatorowej
W latach 70. ubiegłego wieku opublikowano pierwsze badanie wskazujące na słuszność stosowania heparyny w farmakologicznym leczeniu zakrzepicy. Dalsze lata przyniosły potwierdzenie pierwszych działań i w obecnej medycynie przy zakrzepicy żył głębokich podaje się:
- heparyny niefrakcjonowane;
- heparyny drobnocząsteczkowe;
- fondaparynuks,
a także zalecanymi terapiami są:
- antagoniści witaminy K (VKA) – w leczeniu przedłużonym;
- nowe doustne leki przeciwzakrzepowe
Szybkość działania w momencie powstania ostrego epizodu jest kluczowa i ma na celu zapobieżenie nadciśnieniu płucnemu, zespołowi pozakrzepowemu (choroba żył obwodowych), inwalidztwu, rozwojowi przewlekłej niewydolności żylnej. Ponadto leczenie farmakologiczne ma zapobiec nagłym zgonom wynikającym z zatorowości płucnej.
Profilaktyczne leczenie żylnej choroby zakrzepowo — zatorowej opiera się na podawaniu właściwych leków przeciwzakrzepowych, które zapobiegają pojawieniu się zakrzepów. Leki te mają za zadanie redukcję ryzyka wystąpienia choroby, jak i jej ewentualnego nawrotu. Nie zawsze jednak farmakologia jest w stanie w pełni zapewnić bezpieczeństwo pacjentowi, a w niektórych przypadkach nie jest możliwe jej zastosowanie. W tychże istotną rolę odgrywają pończochy i podkolanówki o stopniowanym ucisku, które w sposób mechaniczny, na zasadzie kompresji wspomagają pracę układu krwionośnego.
Niefarmakologiczne leczenie i profilaktyka żylnej choroby zakrzepowej
Należy zdawać sobie sprawę, że nawet kilkudniowe unieruchomienie np. skręcenie kostki lub choroba może doprowadzić do pojawienia się zakrzepicy. Pacjenci chirurgiczni są w krótkim czasie po wykonaniu operacji „uruchamiani”, by zwiększyć i usprawnić obieg krwi i zapobiec powstaniu groźnych skrzeplin.
Współczesny siedzący tryb życia i pracy także odgrywa dużą rolę w pojawieniu się choroby, dlatego warto wiedzieć jak zapobiegać żylnej chorobie zakrzepowo — zatorowej i wdrożyć działania profilaktyczne oraz ochronne.
Wspomniane pończochy i podkolanówki uciskowe są jednym z rekomendowanych przez specjalistów sposobem na wdrożenie prawidłowej profilaktyki zachowawczej. Odpowiednio dozowany ucisk oddziałujący na kończyny dolne jest stosowany także u chorych leczonych chirurgicznie oraz leżących.
Według zaleceń specjalistów diagnozujących i kwalifikujących pacjentów do leczenia operacyjnego pończochy i podkolanówki o stopniowanym ucisku powinny być noszone zarówno przed, jak i po operacji. Tego rodzaju produkty odgrywają także istotne zadanie w zapobieganiu pojawieniu się powikłań tj. zespół pozakrzepowy związany z niewydolnością zastawek żył głębokich.
Jak zapobiegać żylnej chorobie zakrzepowo — zatorowej
Zapobieganie żylnej chorobie zakrzepowo-zatorowej powinno rozpocząć się na etapie świadomości pacjenta, który ma możliwość wyeliminowania niektórych zagrożeń zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia ŻChZZ. Do tych należą: palenie tytoniu, nadwaga i otyłość, a także niehigieniczny tryb życia. Wspomaganiem przynoszącym wysoki pozytywny skutek profilaktyczny są pończochy o stopniowym ucisku, które mogą być stosowane samodzielnie, lub mogą być połączone z działaniami farmakologicznymi.
Pończochy i podkolanówki o stopniowanym ucisku mogą być stosowane przez osoby starsze, kobiety w ciąży, jak i przez osoby chore. Pacjenci, u których zdiagnozowano miażdżycę zarostową — niedokrwienie nóg — oraz neuropatię cukrzycową stosowanie terapii przy użyciu pończoch, podkolanówek i rajstop uciskowych należy skonsultować z lekarzem.
Podsumowanie
Choroba zakrzepowo — zatorowa wymaga współdziałania pacjenta z lekarzem. Profilaktyka jest standardem u pacjentów poddawanych zabiegom i operacjom chirurgicznym, a także osobom ulegającym urazom. Mając świadomość tego, że choroba dotyka także osoby, które znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka, warto wdrożyć profilaktyczne działania. Do rekomendowanych należą leki zawierające heparynę, a także pończochy i podkolanówki o stopniowanym ucisku, które w tej postaci wywierają właściwie dostosowany ucisk na konkretne, newralgiczne partie. Należy pamiętać, by wszystkie działania podejmowane w tym zakresie konsultować z lekarzem i jednocześnie sięgać wyłącznie po specjalnie opracowane i certyfikowane produkty lecznicze.